در مجموعه رشته‌های مصوب دانشگاهی، رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی به مجموعه‌ای از آموزش‌ها و مهارت‌های پژوهشی که حوزه تاریخ جوامع اسلامی و فرهنگ و تمدن ملل اسلامی را در‌بر می‌گیرد، اطلاق می‌شود.
هدف اصلی این رشته شناخت تاریخ و دستاوردهای تمدنی ملل مسلمان و سهم آنها در کارنامه فرهنگ و تمدن بشری و شناخت فرآیند رشد و شکوفایی و نیز فطرت و ضعف تمدن اسلامی است. در این رشته مفاد درسی و سرفصل‌های دروس به گونه‌ای طراحی شده که هدف اصلی فوق‌الذکر را پوشش دهد و تصویری علمی از تاریخ جوامع اسلامی و نیز شاخص‌های فرهنگی و تمدنی جهان اسلام به‌دست دهد و سرانجام دانش‌آموختگان این رشته را قادر سازد تا به مهارت شناخت و تحلیل تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام دست یابند.
در حوزه تاریخ جوامع اسلامی در مجموع 8 واحد درسی که با عنوان تاریخ اسلام 1، 2، 3 و 4 پیش‌بینی شده، تاریخ صدر اسلام تا پایان خلافت عباسی در سرزمین‌های شرقی و نیز تاریخ جوامع اسلامی در حوزه‌های جغرافیایی مصر و شام و مغرب و اندلس گنجانده شده است. در حوزه تمدن اسلامی مهم‌ترین درس‌ها عبارت است از: تاریخ‌نگاری در اسلام، هنر در سرزمین‌های اسلامی، تاریخ تعلیم و تربیت در جهان اسلام، تاریخ تحول علوم در جهان اسلام، مطالعات اسلامی در غرب، تاریخ جریان‌های فکری و سیاسی در جهان اسلام. برخی از درس‌ها مانند روش تحقیق در تاریخ، نقد متن، فلسفه تحلیلی تاریخ و جغرافیای تاریخی سرزمین‌های اسلامی هم به‌منظور آموزش روش‌ها و مهارت‌های پژوهشی تکمیلی در این رشته پیش‌بینی شده است.
رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی نخستین بار در 1335 با عنوان فرهنگ اسلامی در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران تاسیس شد و در سال 1348 به فرهنگ و تمدن اسلامی و در 1361 به تاریخ و تمدن ملل اسلامی تغییر نام داد و  پس از آن به‌تدریج در دانشگاه‌های دیگر نیز پایه‌گذاری شد. بزرگانی چون محمدابراهیم آیتی، مجتبی مینوی، امیر‌حسن یزدگردی، سید‌جلال‌الدین محدث‌ارموی، محمد‌تقی دانش‌پژوه، عبدالحسین زرین‌کوب، منوچهر ستوده، ابوالقاسم اجتهادی و هادی عالم‌زاده از استادان موسس و به‌نام این رشته محسوب می‌شوند. این رشته از سال 1392 در دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی نیز تاسیس شده و کار خود را با پذیرش 5 دانشجو در مقطع کارشناسی‌ارشد آغاز کرده است.